Thực tế tại các bản vùng cao của huyện Võ Nhai chúng tôi nhận thấy 100% trẻ em người dân tộc thiểu số dùng tiếng mẹ đẻ nên rất khó khăn trong việc tiếp nhận tiếng Việt. Đây cũng là điểm mấu chốt dẫn đến việc tiếp thu bài giảng của các cô giáo bằng ngôn ngữ tiếng Việt khá chậm. Quan sát giờ học của lớp mẫu giáo 5 tuổi Trường Mầm non xã Sảng Mộc chúng tôi nhận thấy cô giáo rất vất vả trong việc tổ chức buổi học. Khi cô yêu cầu học sinh ngồi theo hàng, ngoài phát âm bằng tiếng Việt, cô dùng cả tiếng mẹ đẻ của học sinh để nói (phần lớn là tiếng Mông). Ngoài số đồ dùng dạy học được trang bị, chúng tôi nhận thấy các cô giáo tận dụng rất nhiều nguyên vật liệu sẵn có của địa phương, thậm chí cả những vỏ lon bia, chai nước, những hộp cát tông để làm đồ dùng, đồ chơi cho trẻ. Cô giáo bày từng vật dụng như: xô, cốc, chậu... rồi phát âm từng từ một cho trẻ đọc theo.

Trò chuyện cùng chúng tôi cô Hoàng Thị Kim Thoa, phụ trách lớp học mầm non tại bản Nà Lay nói như tâm sự: Năm học trước em dạy ở bản Khuổi Mèo, 100% các cháu con em đồng bào Mông. Năm học này em chuyển sang bản Nà Lay, lớp em phụ trách có 17 cháu, 100% là con em đồng bào Dao. Khi ra lớp các cháu đều nói bằng tiếng mẹ đẻ, không nghe được tiếng Việt. Bản thân em là người dân tộc Tày, khi được phân công lên đây giảng dạy em phải học thêm tiếng bản địa để có thể giao tiếp, cũng như giảng dạy thuận lợi hơn. Khi dạy trẻ, chúng em phải xác định trước những loại từ, câu nào sẽ sử dụng, các điệu bộ cử chỉ để ra hiệu cho trẻ hiểu ý đồ của mình, thay cho việc nói nhiều của người dạy. Lúc đầu dạy từ 1-2 từ dễ hiểu kết hợp với hành động như: đứng lên, ngồi xuống... đến ngày hôm sau phải cho trẻ ôn lại những gì được học ngày hôm trước. Ngoài ra, em còn sử dụng các biện pháp dạy trẻ học tiếng Việt qua kể chuyện, đóng vai, đối với mỗi câu chuyện, làm các đồ chơi minh hoạ, đơn giản tượng trưng cho các nhân vật chính, sử dụng các nhân vật có sẵn để làm đồ dùng minh hoạ.

Nếu như không có cách làm sáng tạo như các thầy cô dạy học mầm non thì khả năng phát triển ngôn ngữ tiếng Việt của học sinh dân tộc thiểu số là rất hạn chế, điều đó sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình học tập sau này của trẻ. Cô giáo Ma Thị Nở, Hiệu trưởng Trường Mầm non Sảng Mộc thông tin thêm: Ngoài điểm trường chính ở xóm Bản Chương, Trường em còn có 4 điểm lẻ ở Bản Chấu, Khuổi Chạo, Khuổi Mèo và Nà Lay. Năm học này toàn trường có 12 lớp (3 nhà trẻ, 9 mẫu giáo) với 237 học sinh. 100% học sinh là người dân tộc thiểu số. Đối với các cháu con em đồng bào Tày, Dao, Nùng thì khi ra lớp còn bập bẹ được một số câu tiếng Việt, còn 77 cháu con đồng bào Mông thì chỉ biết tiếng mẹ đẻ. Biện pháp tăng cường tiếng Việt cho trẻ cần có 2 yếu tố cơ bản đó là giúp các em hiểu được ngôn ngữ mới và biết lắng nghe và phát âm đúng tiếng Việt. Ban giám hiệu Nhà trường đã chỉ đạo cán bộ, giáo viên đẩy mạnh tuyên truyền để các phụ huynh tích cực hợp tác với nhà trường, cùng thống nhất dạy tiếng Việt cho trẻ mọi lúc mọi nơi. Đặc biệt khi trẻ ở nhà các thành viên trong gia đình cần dùng tiếng Việt giao lưu với trẻ thường xuyên. Trong giờ học, các giáo viên gần gũi trò chuyện với trẻ kết hợp với cử chỉ, hành động để trẻ dần được làm quen với tiếng Việt một cách tự nhiên không gò bó. Đối với các điểm trường lẻ, Nhà trường bố trí những giáo viên biết tiếng dân tộc thiểu số lên giảng dạy, để thuận tiện trong việc giao tiếp với phụ huynh, học sinh.

Là người nhiều năm gắn bó với vùng cao, cô giáo Hứa Thị Phương, Hiệu trưởng Trường Mầm non Cúc Đường chia sẻ thêm kinh nghiệm: “Trường tôi năm nay có 186 cháu, thì chỉ có 9 cháu người dân tộc Kinh, số còn lại là đồng bào Mông và Tày. Vì thế, để các cháu có nền tảng vững chắc trước khi bước vào bậc học cao hơn thì việc dạy tiếng Việt cho trẻ là vô cùng quan trọng. Trước hết dạy trẻ tập nói các từ gần gũi, sau đó các câu nói đơn giản, rồi mới đến câu phức tạp. Khi trẻ mới bắt đầu học tiếng Việt, cô giáo dạy một vài từ trong một ngày. Khi trẻ đã có một số vốn từ nhất định, mức độ tiếp thu ngôn ngữ của trẻ nhanh hơn thì cô giáo có thể dạy trẻ số từ nhiều hơn. Sau khi trẻ đã làm quen và nắm được 29 chữ cái trong tiếng Việt, giáo viên tiến hành cho trẻ tham gia các trò chơi, tập tô chữ cái giúp trẻ dần dần nắm được toàn bộ hệ thống chữ cái quy định trong chương trình. Do đặc điểm của lứa tuổi nên việc giáo dục trẻ mẫu giáo được tiến hành theo phương châm chơi mà học. Đối với các cháu mẫu giáo 5 tuổi có khả năng học được từ 300 đến 500 từ tiếng Việt trong một năm”.

Hiệu quả của việc tăng cường tiếng Việt cho trẻ dân tộc thiểu số đã được Nhà trường thẩm định cuối năm học vừa qua có khoảng 95% số trẻ nói được tiếng Việt khá lưu loát, đủ câu, đủ ý; chỉ còn khoảng 0,5% số trẻ nói chưa được thành thạo nhưng cũng đã nghe và hiểu được tiếng Việt. Trao đổi với chúng tôi, cô giáo Hoàng Thị Thanh Hà, Trường Tiểu học Lũng Luông, xã Thượng Nung khẳng định: Nhờ có việc tăng cường tiếng Việt cho trẻ dân tộc thiểu số mà khi các em vào lớp 1 giáo viên đỡ vất vả đi rất nhiều trong việc dạy. Các cháu phát âm khá chuẩn 29 chữ cái tiếng Việt. Ngoài việc học trẻ đã mạnh dạn tự tin khi giao tiếp với cô giáo, với bạn bè lúc ở nhà cũng như lúc ở trường….

Đầu năm học mới này, Sở Giáo dục & Đào tạo đã triển khai đến tất cả các trường mầm non, tiểu học Quyết định số 1008/QĐ-TTg ngày 2-6-2016 của Thủ tướng Chính phủ Phê duyệt Đề án “Tăng cường tiếng Việt cho trẻ em mầm non, học sinh tiểu học vùng dân tộc thiểu số giai đoạn 2016-2020, định hướng đến 2025”. Theo đó, để thực hiện hiệu quả Đề án, ngoài tăng cường cơ sở vật chất, thì đội ngũ giáo viên dạy ở khu vực này sẽ được hỗ trợ học tiếng dân tộc địa phương. Đây là cơ sở để tăng cường khả năng sẵn sàng cho trẻ mầm non người dân tộc thiểu số đến trường tiểu học, nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông vùng dân tộc thiểu số.