Về Phú Bình nghe kể chuyện Đội Giá

Đội Giá tên thật là Dương Thế Giá, quê ở Phú Bình. Là đội nhất trong lực lượng lính khố xanh đóng ở tỉnh Thái Nguyên năm 1917. Cùng với Đội Cấn và Lương Ngọc Quyến, Đội Giá đứng lên tham gia lãnh đạo cuộc khởi nghĩa Thái nguyên vào đêm 30 rạng ngày 31 tháng 8 năm 1917.

Trong bản báo cáo của đại diện Chính phủ Pháp, phó văn phòng phủ toàn quyền Đông Dương ở Hà Nội gửi Chủ tịch và các thành viên  Hội đồng tố tụng Đông Dương đã viết: “Cuộc nổi loạn nổ ra đêm 30 rạng ngày 31/8/1917 ở Thái Nguyên là sự nghiệp của ba viên đội khố xanh người An Nam là Trịnh Văn Cấn, số lính 71; Dương Văn Giá, số lính 697; Phạm Văn Trường số lính 778 và một số viên cai người An Nam…”

Khi Đội Giá tham gia khởi nghĩa Thái Nguyên, thực dân Pháp đưa quân càn quét quê hương ông, đặc biệt chúng bắt chính quyền tay sai địa phương quản chế, giám sát gia đình ông vì chúng gọi gia đình ông là “gia đình giặc cỏ” và gọi Đội Giá là kẻ “cầm đầu giặc cỏ”. Thậm chí chúng còn bắt cả gia đình Đội Giá giam tại nhà lao Thái Nguyên mấy tháng nhằm lung lạc ý chí của ông, nhưng không khai thác được gì từ những người thân và không làm nao núng được tinh thần yêu nước của Đội Giá, thực dân Pháp phải thả mọi người về.

Sau khi làm chủ tỉnh lỵ được một thời gian ngắn, nghĩa quân bị  Pháp tập trung lực lượng đàn áp phải rút ra ngoài tiếp tục chiến đấu, trong trận quyết chiến không cân sức giữa quân khởi nghĩa và quân Pháp tại cánh rừng Kim Lĩnh thuộc xã Tân Kim, Phú Bình năm 1918, Đội giá bị bắt và bị đi đày đi Côn Đảo. Để ở Côn Đảo, thực dân Pháp không yên tâm nên đã đày Đội Giá đi các nơi: Tân thế giới, Mađagatsca, cuối cùng đến Vênêduyela.

Trong những tháng năm lưu lạc nơi đất khách quê người, Đội Giá luôn ngóng về quê hương và mong có ngày đoàn tụ nhưng ước nguyện của ông không thể thực hiện được. Đội Giá mãi là niềm tự hào của người dân Phú Bình nói riêng và nhân dân các dân tộc Thái Nguyên nói chung.