Bài 1: Không thả nổi giá sách

Theo Bộ GD và ĐT, từ ngày 15-3, thông tư hướng dẫn lựa chọn SGK có hiệu lực, để các địa phương, cơ sở giáo dục triển khai thực hiện. Tuy nhiên, đến thời điểm nêu trên, các nhà xuất bản (NXB) vẫn đang kê khai, chưa có giá bán chính thức khiến các địa phương, cơ sở giáo dục chưa lựa chọn được SGK lớp 1 mới để đưa vào sử dụng từ năm học 2020-2021.

Kê khai giá tăng phi mã

Theo tìm hiểu của chúng tôi, hiện nay có tổng số 46 SGK lớp 1 mới được Bộ GD và ĐT phê duyệt để các hội đồng lựa chọn đưa vào trường học từ năm học 2020-2021. SGK được phê duyệt thuộc năm bộ, trong đó: NXB Giáo dục Việt Nam (NXBGD) có bốn bộ; NXB Đại học Sư phạm (ĐHSP) và NXB ĐHSP TP Hồ Chí Minh có một bộ. Theo Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính), SGK thuộc danh mục hàng hóa, dịch vụ phải kê khai giá quy định tại Luật Giá và văn bản hướng dẫn liên quan. Cơ quan tiếp nhận kê khai giá có quyền rà soát nội dung văn bản kê khai giá do tổ chức, cá nhân thực hiện. Bộ GD và ĐT yêu cầu các NXB kê khai, hoàn thành công bố giá SGK lớp 1 trước ngày 15-2. Ngoài ra, theo quy định của Bộ GD và ĐT đến ngày 15-3, các địa phương, cơ sở giáo dục bắt đầu tổ chức các hội đồng lựa chọn SGK lớp 1 mới để đưa vào trường học từ năm học 2020-2021.

Tuy nhiên, đã đến hạn mà vẫn chưa có NXB nào công bố giá bán SGK chính thức mà mới bắt đầu kê khai giá từ giữa tháng 2 gửi cơ quan chức năng. Sau nhiều lần điều chỉnh, đến ngày 16 và 17-3 các NXB tiếp tục kê khai lại giá SGK gửi Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính), Bộ GD và ĐT. Trong đó, NXBGD kê khai giá bốn bộ SGK: Kết nối tri thức với cuộc sống (188 nghìn đồng); Chân trời sáng tạo (197 nghìn đồng); Cùng học để phát triển năng lực (200 nghìn đồng); Vì sự bình đẳng và dân chủ trong trường học (189 nghìn đồng). NXB ĐHSP và NXB ĐHSP TP Hồ Chí Minh kê khai SGK (bộ sách Cánh diều) giá 215 nghìn đồng.

Nếu tính theo giá bộ SGK lớp 1 hiện hành của NXBGD sử dụng trong năm học 2019-2020 (đã tăng 16,9% so với những năm trước) là 54 nghìn đồng thì bộ SGK lớp 1 mới do các NXB kê khai đều có giá tăng phi mã ở tất cả các cuốn. Trong đó, cuốn SGK lớp 1 năm học 2019-2020 có giá cao nhất là 14 nghìn đồng, thì cuốn SGK lớp 1 mới, kê khai giá cao nhất là 36 nghìn đồng (bằng 257% giá hiện hành); tương tự, cuốn sách hiện hành giá thấp nhất là 3.000 đồng thì cuốn SGK lớp 1 mới giá thấp nhất là 11 nghìn đồng (bằng 366,6% giá hiện hành). Đáng chú ý, cùng một môn học nhưng giá SGK lớp 1 mới cũng được kê khai tăng “chóng mặt”. Thí dụ, SGK Tự nhiên và Xã hội hiện hành giá 6.000 đồng thì cuốn tương tự của NXB ĐHSP có giá 28 nghìn đồng (bằng 466,6% giá hiện hành); SGK Toán 1 (dùng chung cả năm) hiện hành có giá 13 nghìn đồng thì SGK Toán 1 mới của NXB ĐHSP có giá 35 nghìn đồng (bằng 269% giá hiện hành); còn NXBGD có một số cuốn tách làm hai, tập một giá 18 đến 23 nghìn đồng và tập hai giá 17 đến 20 nghìn đồng. Ngoài SGK môn học bắt buộc, các NXB cũng kê khai giá SGK tiếng Anh (môn học tự chọn) theo chương trình giáo dục phổ thông mới có giá từ 45 đến 99 nghìn đồng/cuốn. Như vậy, nếu cơ sở giáo dục phổ thông tổ chức dạy học cả môn tiếng Anh thì giá một bộ SGK lớp 1 mới sẽ cao ngất ngưởng.

Cần bảo đảm mục đích phục vụ xã hội

Việc kê khai quá cao và chậm công bố giá chính thức của các NXB đang gây khó khăn cho các địa phương, cơ sở giáo dục lựa chọn SGK lớp 1 mới để đưa vào dạy học từ năm học 2020-2021. Giám đốc Sở GD và ĐT tỉnh Hà Nam Đinh Thị Lụa cho biết, đến thời điểm 15-3, các NXB đã tặng SGK mẫu để các trường nghiên cứu lựa chọn nhưng lại chưa có giá bán. Người dân còn khó khăn, thì các NXB không nên tăng giá SGK, mà càng giữ ổn định, càng tốt. Trong khi đó, Giám đốc Sở GD và ĐT Nam Định Cao Xuân Hùng cho biết, các NXB chưa đưa ra giá khiến địa phương và các cơ sở giáo dục chưa thể triển khai chọn SGK lớp 1 mới. Bởi khi có giá chính thức, trường hợp hai bộ SGK có chất lượng tương đương thì sẽ chọn bộ có giá thấp hơn.

Một số chuyên gia giáo dục cho rằng, ngành giáo dục đang thiếu những quy chuẩn về SGK dẫn đến khi điều chỉnh một vài vấn đề như: khổ sách, chất lượng giấy, mầu in… thì các NXB đã kê khai tăng giá “phi mã”. Thực tế, kích thước, chất lượng giấy, mầu in của SGK hiện hành đã bảo đảm tốt việc dạy học nhiều năm qua thì SGK mới không cần thiết phải thay đổi nhiều để tăng giá quá cao. Đối với SGK tiếng Anh lớp 1 mới là môn tự chọn được Bộ GD và ĐT khẳng định do các tác giả người Việt Nam biên soạn. Tuy nhiên, trong thuyết minh cơ cấu giá kê khai, NXB ĐHSP TP Hồ Chí Minh cho biết SGK tiếng Anh 1 Explore Our World chỉ “được hiệu chỉnh” từ sách nước ngoài, có giá bán 89 nghìn đồng. Như vậy, có thật các tác giả người Việt Nam biên soạn SGK tiếng Anh lớp 1 hay chỉ là các NXB nhập sách nước ngoài rồi bán lấy lãi khiến cho học sinh phải “cõng” thêm gánh nặng chi phí không đáng có? Với việc kê khai giá SGK lớp 1 mới tăng cao, các NXB đã đi ngược với Văn bản số 115/BGDĐT-KHTC (Văn bản số 115), ngày 14-1 của Bộ GD và ĐT báo cáo Chính phủ, đề xuất, mức giá kê khai giá SGK mới bảo đảm không vượt quá mức kê khai bộ SGK của NXBGD đã bán ra thị trường năm học 2019-2020; vận dụng định mức kê khai bộ SGK hiện hành để rà soát mức kê khai bộ SGK mới.

Đáng chú ý, dù giá SGK kê khai vẫn ở mức cao ngất ngưởng nhưng ngày 20-3, Bộ Tài chính lại có văn bản gửi ba NXB nêu trên cho rằng các NXB tự quyết định giá đã kê khai, tự chịu trách nhiệm trước pháp luật về tính đúng đắn, phù hợp của phương án giá SGK đã kê khai, khiến dư luận thấy khó hiểu. Bởi trước đó, ngày 20-2, trong văn bản gửi Bộ GD và ĐT, Bộ Tài chính cũng khẳng định thống nhất với Văn bản số 115, đề nghị Bộ GD và ĐT có ý kiến và hướng dẫn các NXB kê khai giá theo đúng chủ trương của Bộ GD và ĐT tại Văn bản số 115. Mặt khác, ngày 4-2, Văn phòng Chính phủ có văn bản truyền đạt ý kiến của Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ yêu cầu Bộ Tài chính, Bộ GD và ĐT cùng các cơ quan liên quan quản lý, kê khai giá SGK theo đúng quy định của Luật Giá và các văn bản có liên quan. Bộ Tài chính chủ trì, phối hợp Bộ GD và ĐT cùng các cơ quan liên quan nghiên cứu nội dung đề xuất, kiến nghị của Bộ GD và ĐT tại Văn bản số 115 để tổng hợp, đề xuất, báo cáo Chính phủ xem xét trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định việc bổ sung mặt hàng SGK vào danh mục hàng hóa dịch vụ do Nhà nước định giá.

Theo Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội Phạm Tất Thắng: SGK là mặt hàng đặc biệt, cho nên từ trước đến nay chịu sự kiểm soát giá của Nhà nước, do hội đồng liên bộ cùng cân nhắc, quyết định. Vì vậy, giá SGK hiện hành không cao, ổn định nhiều năm, phù hợp khả năng chi trả của phần lớn người dân. Nghị quyết 88/2013/QH13 về đổi mới chương trình, SGK giáo dục phổ thông đề ra một chương trình nhiều SGK là muốn hướng tới mục tiêu xã hội hóa, tuân theo quy luật thị trường, cạnh tranh lành mạnh để người dân được tiếp cận, sử dụng SGK có chất lượng tốt với giá thành phù hợp. Khi các NXB, các tổ chức, cá nhân biên soạn, phát hành SGK sẽ tính đúng, tính đủ chi phí và có lợi nhuận nhất định. Tuy nhiên, tăng giá phải có lộ trình. Còn quy định giá SGK như thế nào, có sự hỗ trợ phù hợp qua NXB hay trực tiếp cho học sinh có hoàn cảnh khó khăn, bảo đảm chính sách xã hội để có sách cho tất cả học sinh sử dụng là thẩm quyền của Chính phủ.

Nhiều chuyên gia giáo dục cho rằng, giá SGK liên quan chi phí của mọi gia đình có con em đi học. Năm 2019, giá SGK tăng 16,9% được đánh giá tác động tăng chỉ số giá tiêu dùng khoảng 0,07%. Như vậy, năm 2020, nếu giá SGK tăng hàng trăm phần trăm như các NXB kê khai sẽ có tác động không nhỏ đến đời sống kinh tế - xã hội. Trong khi đó, Chính phủ đang chỉ đạo ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát, bảo đảm an sinh xã hội. Vì vậy, giá SGK tăng phi mã là điều khó có thể chấp nhận. Các cơ quan quản lý nhà nước cần rà soát để giá SGK hợp lý, cân đối hài hòa lợi ích doanh nghiệp và mục đích phục vụ xã hội.