Theo hồ sơ Di tích Lịch sử và Thắng cảnh hang Huyện, vào cuối thế kỷ XIX, giặc cờ đen từ phương Bắc kéo về vùng Võ Nhai. Tại đây, nhân dân vùng Tràng Xá đã lợi dụng diện tích rộng lớn, vị trí hiểm trở của hang Huyện làm nơi trú ẩn và chống giặc. Trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, Tổng đội 28 Gang Thép Thái Nguyên thuộc đơn vị 9303 đã về đây xây dựng, cải tạo mặt bằng trong Hang để chứa nguyên liệu sản xuất, chế tạo đường goòng vận chuyển, sản xuất vũ khí cung cấp cho chiến trường miền Nam. Hang Huyện đã được xếp hạng di tích lịch sử và thắng cảnh cấp tỉnh năm 2009.

Để "mục sở thị" vẻ đẹp kỳ vĩ cũng như những chứng tích lịch sử trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, chúng tôi đã có chuyến hành trình khám phá hang Huyện. Để đến được hang, chúng tôi phải gửi xe ở một nhà dân cách hang khoảng 500m, lội suối, đi bộ men theo bờ 3-4 bãi ngô, rồi đi lên con đường mòn nhỏ, rậm rạp cây bụi chừng 20 phút thì tới cửa hang. Cửa hang như hàm ếch, có một trụ bê tông chừng 100m3 được Tổng đội 28 xây dựng để chống bom Mỹ đánh sập cửa hang. Di chuyển tiếp, chúng tôi tiếp cận được tầng thứ nhất của hang. Hình ảnh hiện ra trước mắt chúng tôi là không gian rộng lớn, dưới là nền bê tông bằng phẳng rộng chừng hơn 1.000m2 do quân đội ta trước kia san bằng, trên là vòm đá với thạch nhũ nhiều hình thù khác nhau. Đi sâu khoảng chục mét, chúng tôi bắt đầu phải sử dụng đèn pin để tìm đường đi.

Bên trong các tầng của Hang Huyện có những nhú đá rất đẹp.

Lên tầng 2, chúng tôi nhận thấy có các bậc thang lên xuống được xây bằng đá dài khoảng 30m, rộng chừng 1m. Ngoài ra, còn có 1 đường trượt dài khoảng 25m. Ở tầng này, chiều rộng nhất khoảng 30m, cao nhất khoảng 60m. Đây là mặt bằng sản xuất chính của Tổ đội 28. Phía dưới lòng hang của tầng này còn có dòng suối ở độ sâu khoảng 30m, nước chảy quanh năm, tạo nên những âm thanh kỳ lạ, mê hoặc lòng người. Trên tầng 2 hướng Đông Nam còn có cửa thông gió đã được cải tạo xây hình cửa vòm rộng 2m, cao 1,5m, có lối ra thuận tiện. Đứng từ đây có thể phóng tầm mắt quan sát phần lớn lòng chảo Tràng Xá. Tầng 3 có diện tích nhỏ hẹp hơn cả. Đi đến đây, người dân trong xóm khuyên chúng tôi nên dừng cuộc "thám hiểm", bởi chưa có ai trong xóm dám đi tiếp. và những dụng cụ hỗ trợ mang theo chưa đủ và đảm bảo an toàn để tiếp tục cuộc hành trình.

Anh Đường Văn Học, Phó xóm, kiêm Công an viên xóm Làng Tràng cho biết: Vào năm 2002 và 2014, chúng tôi đã tiếp một số đoàn thám hiểm gồm cả người trong nước và nước ngoài. Họ mang theo rất nhiều dụng cụ hỗ trợ cuộc thám hiểm như: Đèn pin chuyên dùng trong hầm lò, dây, quần áo, mũ bảo hộ, lương thực... Cuộc hành trình của họ kéo dài 3-4 ngày, thậm chí cả tuần. Theo những gì họ kể lại, đi sâu nữa vào trong hang còn có nhiều tầng hang với nhiều nhũ đá rất đẹp, có cả khoảng đất trống rộng mênh mông, xếp thành từng tầng như ruộng bậc thang. Vào mùa hè, nơi đây cũng trở thành điểm đến của nhiều nhóm thanh niên trong và ngoài huyện.