Điều trị dự phòng trước phơi nhiễm với HIV cho sinh viên, học sinh

Điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV bằng thuốc ARV (PrEP) là một trong những can thiệp dự phòng lây nhiễm HIV hiệu quả hiện nay. Tại Việt Nam, điều trị PrEP được triển khai từ năm 2017 ngay sau khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).

Việt Nam bắt đầu triển khai PrEP từ năm 2017, đến nay có gần 38.000 khách hàng đang sử dụng dịch vụ PrEP. Trong đó, tỷ lệ người trẻ tuổi sử dụng dịch vụ PrEP đang có xu hướng gia tăng. Theo đó, tỷ lệ người đang sử dụng dịch vụ PrEP chủ yếu ở lứa tuổi trẻ, lứa tuổi từ 15-29 chiếm 64%.

Kết quả giám sát và các báo cáo không chính thức, số người có nhu cầu sử dụng dịch vụ PrEP là sinh viên của các trường đại học, cao đẳng đang có xu hướng gia tăng. Đây là nhóm có độ tuổi trẻ, chưa có thu nhập ổn định, sống xa gia đình. Đây cũng là thời điểm nhiều sinh viên bộc lộ xu hướng tính dục và cởi mở hơn trong đời sống tình dục, nhưng lại thiếu kiến thức và kỹ năng thực hành tình dục an toàn. Mặt khác, các trường hợp có quan hệ tình dục đồng giới thì tự kỳ thị hoặc bị kỳ thị nên không sẵn sàng chia sẻ và chưa tiếp cận các dịch vụ y tế phù hợp. Các đặc điểm này dẫn đến nguy cơ lây nhiễm HIV nếu không có các định hướng, can thiệp kịp thời.

Theo hướng dẫn tạm thời triển khai điều trị dự phòng trước phơi nhiễm với HIV (PrEP) cho sinh viên, học sinh của Cục Phòng, chống HIV/AIDS, Bộ Y tế, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh cần khảo sát nhu cầu, tính khả thi trong triển khai điều trị PrEP cho sinh viên trên địa bàn tỉnh/thành phố. Xây dựng kế hoạch triển khai cũng như tổ chức hội thảo đồng thuận, tập huấn cho các cơ sở cung cấp dịch vụ. Xác định các cơ sở, địa điểm chịu trách nhiệm cung cấp dịch vụ PrEP cho sinh viên. Lựa chọn cách thức thực hiện tạo cầu và tiếp cận sinh viên.

Bên cạnh đó, xây dựng kế hoạch triển khai các hoạt động truyền thông tạo cầu với PrEP cho sinh viên, cách thức tiếp cận sinh viên có nhu cầu, giới thiệu, kết nối với dịch vụ tư vấn, sàng lọc nguy cơ nhiễm HIV, STIs, xét nghiệm HIV, mô hình cung cấp dịch vụ PrEP cho sinh viên.

Xây dựng các thông điệp truyền thông để thu hút khách hàng MSM là sinh viên trên cơ sở bổ sung các thông điệp truyền thông về dịch vụ PrEP nói chung tại cơ sở y tế trên các trang các phương tiện thông tin đại chúng, mạng xã hội, các ứng dụng hẹn hò, fanpage.

Cung cấp các mô hình điều trị PrEP đa dạng, phù hợp như mô hình cố định tại cơ sở y tế, mô hình lưu động gần các tụ điểm trường đại học, ký túc xá, mô hình khám bệnh từ xa. Các quy trình triển khai và quy trình chuyên môn cung cấp dịch vụ PrEP theo Hướng dẫn của Bộ Y tế ban hành.

Hướng dẫn cũng đã quy định trách nhiệm cụ thể cho các đơn vị bao gồm Sở Y tế các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương; Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh, thành phố; Cơ sở y tế cung cấp dịch vụ và các nhà tài trợ; Các nhóm cộng đồng và các tổ chức, dự án quốc tế.

Những đối tượng có thể dùng PrEP

Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới, PrEP phù hợp với mọi đối tượng chưa nhiễm HIV mà có nguy cơ lây nhiễm cao. PrEP uống hằng ngày có hiệu quả với các nhóm: Nam quan hệ tình dục đồng giới; Người chuyển giới nữ; Người tiêm chích ma túy; Phụ nữ bán dâm; Vợ, chồng, bạn tình âm tính của người nhiễm HIV; Và những người tiếp tục có hành vi nguy cơ lây nhiễm HIV sau khi đã được điều trị sau phơi nhiễm HIV (PEP).

Ở Việt Nam, theo Hướng dẫn của Cục Phòng, chống HIV/AIDS hướng dẫn tạm thời triển khai PrEP cho sinh viên, học sinh, PrEP uống hằng ngày được sử dụng cho các nhóm đối tượng là những người có HIV âm tính và có nguy cơ lây nhiễm HIV cao, bao gồm: MSM, người chuyển giới nữ, người tiêm chích ma túy, gái mại dâm và người quan hệ tình dục khác giới có nguy cơ cao; Những người có vợ, chồng, bạn tình nhiễm HIV: Chỉ định dùng PrEP nếu vợ, chồng, bạn tình nhiễm HIV chưa điều trị ARV hoặc mới điều trị dưới 6 tháng hoặc đang điều trị mà tải lượng vi rút còn ở mức trên 200 bản sao/ml. Không cần chỉ định PrEP khi xét nghiệm tải lượng HIV của bạn tình nhiễm HIV đang điều trị ARV < 200 bản sao/ml và tuân thủ tốt;  Những người gần đây đã sử dụng dự phòng sau khi phơi nhiễm HIV (PEP); Những người yêu cầu sử dụng PrEP mà không có chỉ định rõ ràng khác.

PrEP tình huống (ED-PrEP) chỉ sử dụng cho người nam quan hệ tình dục đồng giới qua đường hậu môn; Không bị viêm gan B; Có quan hệ không quá 2 lần/tuần và chủ động được thời gian quan hệ tình dục.

Mô hình cung cấp dịch vụ PrEP cho học sinh và sinh viên  

Cũng theo hướng dẫn của Cục Phòng, chống HIV/AIDS: Mô hình điều trị PrEP cần đa dạng, phù hợp cho sinh viên và học sinh như mô hình cố định tại cơ sở y tế, mô hình lưu động gần các tụ điểm trường đại học, ký túc xá, mô hình khám bệnh từ xa. Các quy trình triển khai và quy trình chuyên môn cung cấp dịch vụ PrEP theo Hướng dẫn của Bộ Y tế ban hành.

Việc tiếp cận khách hàng là sinh viên học sinh tại các trường cũng cần linh hoạt như: Tiếp cận khách hàng đích, các trưởng nhóm cộng đồng chuyển giới (LGBT) của các trường, của các nhóm cộng đồng để giới thiệu dịch vụ PrEP và các dịch vụ khác. Ưu tiên tiếp cận viên đồng đẳng ở trong trường để tiếp cận những sinh viên không bộc lộ xu hướng tính dục ("gay kín") trong trường. Các hoạt động tiếp cận khách hàng có thể được thực hiện thông qua các cuộc tổ chức sự kiện tại các trường như giới thiệu dịch vụ, đầu mối liên hệ của cơ sở cung cấp dịch vụ, cung cấp các thông tin sàng lọc nguy cơ cao đối với lây nhiễm HIV, STIs cho học sinh sinh viên, cung cấp các thông tin về cách tiếp cận dịch vụ PrEP trực tiếp, trực tuyến…

Việc cung cấp dịch vụ PrEP cho sinh viên và học sinh cũng sẽ rất linh hoạt thuận tiện nhất là cho nhóm MSM là sinh viên dễ tiếp cận bao gồm: Cung cấp dịch vụ PrEP trực tiếp tại phòng khám, có thể đặt lịch khám qua nền tảng công nghệ thông tin; Phối hợp cung cấp dịch vụ PrEP trực tiếp tại chỗ với tư vấn, sàng lọc nguy cơ nhiễm HIV, khám chuẩn bị điều trị qua hình thức PrEP online (địện thoại trao đổi trực tiếp, SMS, Zalo hoặc Zoom,…) để tăng cường tiếp cận dịch vụ của các sinh viên có nguy cơ cao nhiễm HIV; Cung cấp dịch vụ PrEP lưu động tại các tụ điểm, các địa điểm tổ chức sự kiện cho học sinh, sinh viên: Lập bản đồ xác định các tụ điểm/ nơi gặp gỡ của các nhóm sinh viên và tiếp cận các khu vực để cung cấp dịch vụ tư vấn xét nghiệm HIV, cung cấp PrEP.

Quy trình cung cấp dịch vụ rõ ràng, thuận tiện

Việc cung cấp điều trị PrEP ngoài giờ, cuối tuần giúp giảm thời gian chờ của khách hàng; Hỗ trợ tuân thủ điều trị PrEP và duy trì PrEP với sự tham gia hỗ trợ của nhóm đồng đẳn; Từng bước bổ sung một số các dịch vụ cần thiết với nhu cầu học sinh, sinh viên; Sàng lọc một số nhiễm khuẩn lây truyền qua đường tình dục thường gặp và kết nối điều trị hoặc điều trị tại chỗ nếu có thể; Sàng lọc các vấn đề bạo lực giới, sức khỏe tâm thần, lạm dụng chất, và

quan hệ tình dục tập thể (chem sex); Cung cấp các vật dụng can thiệp dự phòng lây nhiễm HIV như bao cao su, bơm kim tiêm, chất bôi trơn (kết hợp  với chương trình can thiệp giảm hại) nếu có; Thiết lập phòng khám thân thiện, tập huấn cho nhân viên y tế về phòng khám thân thiện.

PrEP là sử dụng thuốc kháng virus (ARV) để dự phòng lây nhiễm HIV ở người có nguy cơ cao chưa bị nhiễm HIV, giúp phòng ngừa lây nhiễm HIV. Hiệu quả của PrEP trong dự phòng lây nhiễm HIV đạt hơn 90%.

Các thử nghiệm về PrEP đã diễn ra ở châu Phi, châu Á, châu Âu, Bắc Mỹ và Nam Mỹ. Hiệu quả của thuốc đã được ghi nhận sau những thử nghiệm lâm sàng trên nhóm nam có quan hệ tình dục đồng giới, chuyển giới nữ, người dị tính và cả những người tiêm chích ma túy. Tuy nhiên, để PrEP có thể phát huy được tối đa hiệu quả, người dùng phải tuân thủ việc uống thuốc mỗi ngày và đúng giờ.

Theo số liệu thống kê của Cục Phòng, chống HIV/AIDS, tính đến hết tháng 3 năm 2022 Việt Nam có lũy tích hơn 44.000 khách hàng đã từng sử dụng PrEP và hiện tại có 22.600 khách hàng đang sử dụng PrEP. Hiện PrEP đang được cung cấp tại 212 cơ sở của 29 tỉnh, thành phố. Sinh viên và học sinh ở tất cả các tỉnh, thành phố lớn đều có thể dễ dàng tiếp cận dịch vụ này.