Hiệu quả từ mô hình tự xét nghiệm HIV bằng dịch miệng qua website

Dịch HIV/AIDS vẫn đang là gánh nặng bệnh tật tại Việt Nam. Theo số liệu thống kê của Cục Phòng, chống HIV/AIDS (Bộ Y tế), tính đến thời điểm hiện tại, hiện khoảng  230.000 người nhiễm HIV trên toàn quốc. Trước đây, hình thái lây nhiễm HIV ở Việt Nam chủ yếu lây qua đường máu ở nhóm nghiện chích ma túy và lây qua đường tình dục ở nhóm phụ nữ mại dâm. Tuy nhiên, lây truyền qua đường quan hệ tình dục ở nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) đang có xu hướng tăng mạnh trong những năm gần đây.

Mặc dù với nhiều nỗ lực nhưng cho đến thời điểm hiện tại các nhà khoa học vẫn chưa tìm được vaccine chống HIV/AIDS. Tuy nhiên, ngày nay, nhiều nghiên cứu cho thấy người nhiễm HIV có thể duy trì tuổi thọ cao hơn nếu tiếp cận điều trị sớm và tuân thủ điều trị. Do đó, để phát hiện tình trạng bệnh và được điều trị thuốc kháng ARV sớm thì cần thiết phải được xét nghiệm sớm, chính vì vậy mô hình xét nghiệm HIV tại nhà là mô hình rất cần thiết và hiệu quả để giúp người nhiễm HIV, đặc biệt trong bối cảnh dịch bệnh COVID-19 như hiện nay.

Gần 1.600 người được tiếp cận xét nghiệm qua website

Tại TP. Cần Thơ, sau 23 tháng triển khai mô hình trên địa bàn đã có 1.572 khách hàng trải nghiệm dịch vụ này, đại diện Trung tâm Kiểm soát bệnh tật (CDC) TP Cần Thơ, cho biết: Từ tháng 11/2020, dưới sự hỗ trợ của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), CDC Cần Thơ đã đưa Website (https://tuxetnghiem.vn) thí điểm phân phối bộ dụng cụ tự xét nghiệm bằng dịch miệng đi vào hoạt động. Ðây là website đầu tiên tại Cần Thơ nói riêng và cả nước nói chung triển khai thí điểm mô hình này.

Website có 3 cán bộ thực hiện, vận hành gồm 1 người chính và 3 người hỗ trợ. Trang web cung cấp các dịch vụ: Các vật dụng can thiệp giảm hại (bao cao su, chất bôi trơn, bơm kim tiêm, test tự xét nghiệm HIV bằng dịch miệng (Test Oral Quick)); tư vấn xét nghiệm HIV, điều trị dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP); chuyển gửi điều trị ARV. Ðồng thời, kết nối các dịch vụ đi kèm như: xét nghiệm khẳng định HIV, Methadone, các cơ sở điều trị ARV, các cơ sở điều trị PrEP…

Trang web được quảng bá bằng nhiều cách: Truyền thông trực tiếp, tờ rơi, áp phích, thông qua báo, đài, loa phát thanh… Phối hợp với các tổ chức cộng đồng truyền thông, giới thiệu về trang web và test tự xét nghiệm HIV tại nhà bằng dịch miệng. Ngoài ra, quảng bá trang web qua mạng xã hội (Facebook, Zalo, Blued, Tind…) nhằm đưa thông tin đến khách hàng, nhất là nhóm MSM. Trang web cũng được thiết kế với các thông điệp, hình ảnh sinh động, cụ thể, dễ hiểu. Khách hàng có nhu cầu, vào trang web thao tác theo hướng dẫn để xác định nguy cơ nhiễm HIV và đăng ký nhận test xét nghiệm. Khách hàng có thể đến CDC Cần Thơ để nhận hoặc nhận qua dịch vụ vận chuyển (phí 11.000 đồng/lần). Khách hàng nhận test xét nghiệm trong vòng 24 giờ.

Theo số liệu thống kê của CDC Cần Thơ, từ khi khai trương đến ngày tháng 9/2022, đã thực hiện 1.767 đơn hàng, trong đó có 1.572 đơn hàng thành công. Trung bình 80 đơn hàng/tháng. Trong các đơn hàng, có 44% khách hàng tự đến nhận, 35% bưu điện giao, 21% do tiếp cận viên giao cho khách hàng. Sau khi nhận test, khách hàng tự làm xét nghiệm HIV bằng dịch miệng theo hướng dẫn và gửi kết quả xét nghiệm về hệ thống.

Qua xét nghiệm, có gần 94% gửi kết quả về hệ thống; trong đó 4,8% có phản ứng. Nếu kết quả có phản ứng, khách hàng sẽ được tư vấn làm xét nghiệm khẳng định. Nếu kết quả khẳng định dương tính, khách hàng sẽ được tư vấn, kết nối chuyển điều trị ARV. Trong các ca có kết quả khẳng định với HIV thì có 83% tham gia điều trị ARV. Khách hàng có kết quả âm tính, tiếp tục được tư vấn dự phòng HIV, điều trị PrEP. Qua tư vấn, có 11% khách hàng tham gia điều trị PrEP.

Tăng cường công tác truyền thông để nhiều người tiếp cận mô hình

Tại Sơn La, mô hình này chính thức được triển khai từ cuối tháng 6/2022 với sự hỗ trợ từ Dự án Quỹ toàn cầu phòng, chống HIV/AIDS nhằm giúp mọi người dân dễ dàng tiếp cận với dịch vụ y tế, đồng thời cảm thấy an toàn, thoải mái hơn và chủ động hơn khi tự làm xét nghiệm.

Đại diện Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Sơn La cho biết, đây là hình thức tự xét nghiệm HIV chính xác, tiện lợi, an toàn, tính bảo mật cao và hoàn toàn miễn phí. Đặc biệt, người dân có thể tự xét nghiệm HIV thông qua hình thức cung cấp kit tự xét nghiệm HIV bằng dịch miệng qua ứng dụng trực tuyến. Đây là hình thức tự xét nghiệm HIV chính xác, tiện lợi, an toàn, tính bảo mật cao và hoàn toàn miễn phí.

Thông qua trang web https://tuxetnghiem.vn đã được xây dựng bởi Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Cục Phòng chống HIV/AIDS, Bộ Y tế để tăng cường tiếp cận với dịch vụ xét nghiệm HIV một cách tiện lợi, bảo mật và thân thiện hơn. Trang web được thiết kế để khách hàng có thể tạo tài khoản của riêng mình để đặt bộ kit tự xét nghiệm HIV. Nhằm giúp khách hàng biết cách sử dụng, trên trang web có một video minh họa cùng với hướng dẫn từng bước thực hiện xét nghiệm và đồng thời trong mỗi bộ xét nghiệm đều có hướng dẫn sử dụng bằng tiếng Việt và có hình ảnh từ nhà sản xuất. Khi có tài khoản, khách hàng đăng nhập vào website  https://tuxetnghiem.vn/ để đăng ký nhận test tự xét nghiệm HIV bằng dịch miệng.

Sơn La đưa ra chỉ tiêu mỗi tháng sẽ tiếp cận được 200 khách hàng, và phấn đấu sẽ đạt được con số cao hơn nữa trong tương lai khi mô hình tiếp cận được nhiều khách hàng hơn nữa. Để làm được việc này, Sơn La sẽ đẩy mạnh nhiều hơn nữa công tác truyền thông để nhiều người biết đến mô hình này nhiều hơn.

Mô hình xét nghiệm tiện lợi, bảo mật và thân thiện

Mới đây Đà Nẵng cũng đã triển khai mô hình này thông qua dịch vụ bưu điện, qua đồng đẳng viên hoặc khách hàng tự đến lấy tại Khoa Phòng, chống HIV/AIDS - Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Đà Nẵng.

Trong một lần đặt hàng, ngoài test, khách hàng được nhận kèm tối đa 15 sản phẩm (hoặc bao cao su, hoặc gói gel bôi trơn, hoặc cả 2) tùy theo nhu cầu. Sau khi nhận test, khách hàng tự xét nghiệm tại nhà và thông báo kết quả qua trang web. Khách hàng sẽ được tư vấn trực tiếp qua Facebook, zalo cá nhân, hotline. Tuy không bắt buộc nhưng khách hàng được khuyến khích nên chia sẻ kết quả của mình để cán bộ y tế và nhân viên tiếp cận cộng đồng có thể hỗ trợ họ kết nối với dịch vụ sau xét nghiệm.

Theo các chuyên gia khẳng định, mô hình này đã được triển khai ở nhiều nước và đã chứng minh tính khả thi và có hiệu quả. Mục tiêu của mô hình thí điểm và phân phối kít tự xét nghiệm qua trang web là phải kết nối với điều trị ca dương tính mới, đồng thời kết nối với dịch vụ điều trị dự phòng phơi nhiễm HIV (PrEP).

Anh D.Q.P, Trưởng nhóm hoạt động vì cộng đồng tại Cần Thơ cho biết, mô hình này rất thuận tiện và đơn giản, có thể giúp khách hàng tự nhận sinh phẩm từ trang tuxetnghiem.vn về nhà tự làm qua video clip hướng dẫn. Việc đến các cơ sở xét nghiệm có thể khiến cho người nguy cơ cao nhiễm HIV e ngại, vì sợ bị lộ danh tính, sợ bị phân biệt đối xử, nên nhiều người nguy cơ cao nhiễm HIV đã tìm đến dịch vụ này. Mô hình giúp tăng cường tiếp cận với dịch vụ xét nghiệm HIV một cách tiện lợi, bảo mật và thân thiện hơn, do đó đã thu hút được rất nhiều khách hàng quan tâm và tham gia.

Với nhiều lợi ích do mô hình mang lại, đặc biệt trong bối cảnh dịch COVID-19 vẫn còn phức tạp, Cục Phòng, chống HIV/AIDS tiếp tục mở rộng mô hình tại một số địa phương trên toàn quốc. Trong đó, có tỉnh Nam Định, bên cạnh các mô hình xét nghiệm HIV truyền thống tại cơ sơ sở y tế hay lưu động, mô hình xét nghiệm HIV online bắt đầu triển khai từ tháng 5/2022 và bước đầu cũng đã mang lại nhiều kết quả tích cực. Mô hình này cũng đã được tỉnh Bến Tre bắt đầu được tiển khai từ tháng 9/2022 với sự hỗ trợ từ WHO.

Hướng tới mục tiêu chấm dứt bệnh AIDS vào năm 2030

Đại diện Cục Phòng, chống HIV/AIDS cho biết, tiến tới đạt được mục tiêu lớn của chiến lược quốc gia về chấm dứt bệnh AIDS vào năm 2030, Cục đang nỗ lực đẩy mạnh các mô hình hoạt động hiệu quả trong phòng, chống HIV/AIDS. Trong đó có mô hình xét nghiệm tự nguyện qua website, để mô hình đạt hiệu quả cao, Cục đã hướng dẫn cụ thể đối với các địa phương triển khai mô hình, bên cạnh đó nhiều chiến dịch trực tuyến để vận động những người có nguy cơ cao nhiễm HIV tham gia và đưa ra phương án lựa chọn cho phép mọi người có thể đặt hàng bộ tự xét nghiệm qua điện thoại, tin nhắn hoặc qua nền tảng đặt hàng trực tuyến. Hàng chục nghìn bộ tự xét nghiệm HIV được vận chuyển, chuyển phát qua đường bưu điện hoặc là được giao tới cho những người có nhu cầu xét nghiệm.

Qua thời gian triển khai, đa số khách hàng đặt mua bộ xét nghiệm đều là nam giới trẻ tuổi có quan hệ tình dục đồng giới và ở độ tuổi từ 19 đến 24, trong đó khoảng 30% chưa từng xét nghiệm HIV trước đó, 85% khách hàng đặt mua bộ tự xét nghiệm cho biết chính những nội dung trực tuyến đó đã khiến họ muốn xét nghiệm HIV. Hoạt động này có ý nghĩa duy trì sự sẵn có của dịch vụ tự xét nghiệm HIV trong bối cảnh dịch COVID-19 vẫn đang diễn ra là một biện pháp cần thiết để bảo đảm những người có nguy cơ nhiễm HIV, trong đó bao gồm cả những người chưa từng thực hiện xét nghiệm HIV trước đó, có thể tiếp cận dịch vụ xét nghiệm HIV an toàn trong giai đoạn đại dịch COVID-19 mà không bị gián đoạn.