Vì mục tiêu "sinh ra những trẻ khỏe mạnh không nhiễm HIV"
Lây truyền HIV từ mẹ sang con là một trong ba đường lây truyền của HIV. Nếu được can thiệp kịp thời, tỷ lệ lây truyền sang con giảm xuống chỉ còn 2 - 6%, thậm chí là 0%. Dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con là một trong những giải pháp quan trọng góp phần giảm đáng kể tỷ lệ trẻ em sinh ra không bị lây nhiễm HIV từ mẹ.
Ngược lại, nếu phụ nữ có thai nhiễm HIV không được can thiệp, điều trị kịp thời thì nguy cơ lây truyền HIV từ mẹ sang con sẽ chiếm 25 - 40%.
Các thời điểm lây truyền HIV cho con:
Trong thời kỳ mang thai: HIV từ máu của mẹ qua nhau thai vào cơ thể thai nhi. Lây truyền HIV trong thời kỳ mang thai có thể xảy ra sớm ngay khi thai nhi mới được 8 tuần tuổi và có thể kéo dài trong suốt thai kỳ. Tuy nhiên, người ta nhận thấy tỷ lệ lây truyền HIV qua nhau thai tương đối cao vào thời kỳ tuổi thai được trên 18 tuần. Khoảng 20 - 30% số trẻ bị lây truyền HIV từ mẹ được cho là lây truyền qua bánh rau thai.
Trong khi sinh: Lây truyền HIV từ mẹ sang con có thể xảy ra trong giai đoạn chuyển dạ. Nguyên nhân khi trẻ sinh qua đường sinh dục của mẹ để ra ngoài đã tiếp xúc trực tiếp với dịch âm đạo, nuốt nước ối của mẹ có chứa HIV. Do sự trao đổi máu mẹ - thai nhi khi chuyển dạ ở giai đoạn này các cơn co tử cung của mẹ dẫn đến "bơm mạnh" máu mẹ chứa HIV vào tuần hoàn của thai nhi. Khoảng 50 - 60% trẻ bị lây truyền HIV trong giai đoạn này. Đồng thời, nguy cơ lây truyền HIV từ mẹ sang con trong khi sinh sẽ tăng lên trong trường hợp đẻ khó, chuyển dạ kéo dài, phần mềm của người mẹ bị dập nát, thai bị xây xước, sang chấn.
Khi cho con bú: Dù số lượng HIV trong sữa mẹ không cao nhưng vẫn gây nguy cơ lây nhiễm cho trẻ khi trẻ bú sữa mẹ nhiễm HIV. Khi trẻ bú mẹ, HIV từ sữa mẹ có thể xâm nhập qua niêm mạc miệng, lưỡi, lợi của đứa trẻ và lây nhiễm cho trẻ, nhất là trong trường hợp trẻ có các viêm nhiễm trong khoang miệng. Hoặc trong trường hợp vú mẹ có viêm nhiễm, vết nứt hay khi trẻ mọc răng cắn gây chảy máu thì HIV có thể theo máu vào miệng trẻ, xâm nhập qua niêm mạc trong khoang miệng và gây nhiễm HIV cho trẻ. Khoảng 20 - 30% số trẻ nhiễm HIV từ mẹ được cho là lây qua bú sữa mẹ. Tỷ lệ lây nhiễm tùy thuộc vào thời gian và cách nuôi con bằng sữa mẹ.
Để sinh ra những đứa trẻ khỏe mạnh, không nhiễm HIV cần tư vấn xét nghiệm HIV sớm cho phụ nữ tuổi sinh đẻ, đặc biệt phụ nữ mang thai có vai trò đặc biệt quan trọng xác định tình trạng nhiễm HIV để áp dụng các biện pháp can thiệp dự phòng kịp thời nhằm giúp phụ nữ mang thai nhiễm HIV quyết định các vấn đề về sinh con, thực hiện các biện pháp dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con và thực hiện các hành vi an toàn để làm giảm nguy cơ lây truyền HIV cho mình và cho con... Hỗ trợ về mặt tình cảm, tâm lý, sinh đẻ…
Các biện pháp can thiệp dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con
Với những phụ nữ mới được phát hiện nhiễm HIV khi mang thai, việc nhận kết quả HIV dương tính gây ảnh hưởng đến tâm lý. Do đó họ rất cần được chăm sóc về thể chất, tinh thần cũng như tiếp cận những biện pháp can thiệp giúp dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con. Để đạt được mục tiêu đó cần làm tốt:
Can thiệp trước sinh: Tư vấn xét nghiệm HIV, sàng lọc và điều trị các bệnh lây truyền qua đường tình dục, điều trị nhiễm trùng cơ hội và quan trọng nhất điều trị thuốc ARV cho bà mẹ nhiễm HIV là biện pháp hết sức cần thiết và hiệu quả nhất giảm lây truyền HIV từ mẹ sang con; thực hiện xét nghiệm tải lượng HIV cho cặp vợ chồng nhiễm HIV để xác định thời điểm có thai an toàn nếu tải lượng HIV cả cặp vợ chồng ở ngưỡng không phát hiện là thời điểm an toàn cho việc có thai; thực hiện tư vấn đầy đủ trước và sau xét nghiệm HIV. Tư vấn về dinh dưỡng khi mang thai và nuôi dưỡng trẻ sau sinh, về nguy cơ và bất lợi có thể xảy ra khi mang thai, sinh đẻ, kể cả việc nuôi dưỡng và chăm sóc trẻ sau này.
Tư vấn hỗ trợ tinh thần, thực hiện các hành vi an toàn tránh để lây nhiễm HIV cho bản thân và người xung quanh. Tư vấn sẵn sàng điều trị bằng ARV và thực hành tuân thủ thuốc ARV.
Can thiệp trong khi sinh: Với những phụ nữ chưa tiếp cận các can thiệp trước sinh cần tư vấn xét nghiệm nhanh HIV, nếu dương tính cần điều trị ARV ngay để dự phòng lây truyền mẹ con.
Can thiệp sau sinh: Nếu mẹ bị nhiễm HIV, tốt nhất nuôi trẻ bằng sữa thay thế nếu có điều kiện. Trường hợp không có điều kiện sử dụng sữa thay thế, người mẹ cho bú hoàn toàn trong thời gian đầu, sau đó cai sữa sớm chuyển ăn dặm ngay khi có thể để giảm nguy cơ lây truyền HIV cho trẻ. Thực hiện cấp phát đủ liều thuốc ARV cho mẹ và trẻ nếu mẹ và trẻ được xuất viện sớm. Chuyển tiếp hồ sơ đến cơ sở chăm sóc và điều trị HIV/AIDS để người mẹ được chăm sóc và điều trị lâu dài và tiếp tục chăm sóc điều trị và xét nghiệm xác định tình trạng nhiễm HIV cho trẻ.
Nuôi dưỡng trẻ sau khi sinh
Quá trình chăm sóc trẻ sinh ra từ mẹ nhiễm HIV khó khăn hơn rất nhiều so với những đứa trẻ bình thường khác. Do vậy, nhiều vấn đề cần được quan tâm và định hướng rõ ràng trong quá trình nuôi dưỡng để giúp hạn chế khả năng lây truyền virus HIV từ mẹ sang con như sau: Sau khi đầu trẻ chui ra ngoài, lấy khăn mềm có tẩm huyết thanh đẳng trương một cách nhanh chóng. Sau khi toàn thân trẻ chui ra hoàn toàn lau khô toàn thân cho trẻ.
Chờ dây rốn ngừng đập rồi kẹp dây rốn cho trẻ. Sau khoảng 30 giây mà trẻ chưa tự thở được thì mới cần thiết hút nhớt cho trẻ. Khi hút cần nhẹ nhàng và cẩn thận, tránh gây sang thương cho trẻ thì khả năng trẻ sơ sinh nhiễm HIV rất cao.
Tắm cho trẻ sinh ra từ mẹ nhiễm HIV càng sớm càng có lợi. Việc điều trị ARV cho trẻ để dự phòng lây nhiễm HIV, bởi theo thống kê, có khoảng một nửa những đứa trẻ sinh ra từ mẹ có HIV sẽ tử vong trong vòng 2 năm đầu đời.
Sử dụng sữa công thức thay thế sữa mẹ là điều cần thiết khi chăm sóc trẻ sinh ra từ mẹ nhiễm HIV, điều này giúp giảm tỷ lệ lây nhiễm mầm bệnh từ mẹ sang con. Tuyệt đối không được cho trẻ vừa ăn sữa mẹ vừa ăn sữa công thức bởi sẽ làm tăng nguy cơ lây nhiễm HIV cho trẻ sơ sinh.
Nếu muốn nuôi con bằng sữa mẹ, người mẹ nhiễm HIV phải được điều trị bằng thuốc kháng virus ARV và bảo đảm tuân thủ điều trị tốt để đạt tải lượng virus HIV ngưỡng thấp. Trong trường hợp không thể bảo đảm điều trị, người mẹ nhiễm HIV nên nuôi con bằng sữa thay thế.
Nếu không có sự lựa chọn nào khác mà quyết định cho con bú sữa mẹ, cần phải vệ sinh đầu vú sạch sẽ, cho con bú hoàn toàn bằng sữa mẹ mà không dùng sữa thay thế hay bất cứ thức ăn, nước uống nào khác. Đặc biệt, cần ngừng cho trẻ bú càng sớm càng tốt, muộn nhất là khi trẻ 6 tháng tuổi. Khi ngừng cho trẻ bú sữa mẹ cần chuyển ngay sang sử dụng thức ăn thay thế như sữa bột, bột, cháo.
Bên cạnh đó, trẻ cần được đưa đến các cơ sở y tế chuyên khoa để được theo dõi và xét nghiệm nhằm xác định sớm tình trạng nhiễm HIV, điều trị dự phòng các nhiễm trùng cơ hội.
