''Mười chín tháng Tám'' - Bản hùng ca ngày Tổng khởi nghĩa

Sinh thời, nhạc sĩ Xuân Oanh từng chia sẻ, “Mười chín tháng Tám” là tác phẩm sáng tạo trong khí thế sục sôi giành chính quyền của quần chúng nhân dân. Vừa đi trong đoàn biểu tình, Xuân Oanh vừa nghĩ, lời và nhạc ào ạt đến, bật ra. Ông vội kiếm mẩu giấy từ vỏ bao thuốc lá để ghi lại, vừa đi ông vừa bắt nhịp cho đoàn biểu tình hát những câu đầu tiên: “Toàn dân Việt Nam đứng đều lên góp sức một ngày/ Thề đem xương máu quyết tâm chiến đấu cho tương lai...”. Từ phố Hàng Bài lên đến Quảng trường Nhà hát Lớn Hà Nội, ca khúc đã được Xuân Oanh sáng tác hoàn chỉnh và toàn thể nhân dân cùng hát vang dậy quảng trường.

Như một lời hiệu triệu bằng âm nhạc kêu gọi toàn dân xuống đường khởi nghĩa đánh đổ ách thống trị của quân xâm lược, giành chính quyền về tay nhân dân, “Mười chín Tháng Tám” đã nhanh chóng vượt ra khỏi 5 cửa ô Hà Nội, vang lên ở khắp các địa phương trong cả nước. Bài hát truyền đi trên sóng Đài Tiếng nói Việt Nam đúng dịp Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập tại Quảng trường Ba Đình ngày 2-9-1945.

Nhạc sĩ Xuân Oanh (1923 - 2010), quê Quảng Ninh, xuất thân từ gia đình lao động nghèo vùng mỏ, tham gia Việt Minh từ sớm. Ông từng làm báo Cứu quốc, dịch giả, phát thanh viên chương trình tiếng Anh thế hệ đầu tiên của Đài Tiếng nói Việt Nam, tham gia thành lập Ủy ban Bảo vệ hòa bình thế giới của Việt Nam, làm Tổng Thư ký kiêm Phó Chủ tịch Ủy ban này. Nhạc sĩ Xuân Oanh còn sáng tác một số ca khúc đáng chú ý như: “Hồ Chí Minh - Người là muôn ánh sao”, “Ngôi sao thế kỷ”, “Hà Nội ở Lâm Đồng”.

Nhạc sĩ Xuân Oanh đã được tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học - nghệ thuật (2007), Huân chương Độc lập hạng Ba (1998), Huy chương Vì sự nghiệp hòa bình - hữu nghị giữa các dân tộc, Huy chương danh dự của Hội đồng Hòa bình thế giới, cùng nhiều giải thưởng cao quý khác.